اشاره: افراد بسیاری هستند كه در روابط و تعاملات اجتماعی بهدلیل عدم آگهی از قوانین درگیر مشكلاتی میشوند كه توان رهایی و یا مقابله با آن را ندارند و یا اگر امكان رهایی و یا مبارزه باشد، رد پا و اثر آن تا پایان عمر گریبانگیر آنان میشود. یكی از روابطی كه اقدام ناآگاهانه درآن موجب مخاطراتی در وضعیت افراد میگردد، عقد موقت است كه در جامعه به صیغه معروف است. در مورد عقد موقت آن چه مورد بحث است، آثار حقوقی این عمل و بیان موضوع به زبان ساده است تا كسانی كه اقدام به انعقاد ازدواج موقت میكنند از سوء استفاده احتمالی جلوگیری كنند.
اصولاً عقد ازدواج دو نوع است: عقد دایم و موقت.
1- در عقد دایم كه بنیان جامعه براساس آن پایه ریزی شده است، زن و مرد پیمان میبندند و متعهد میشوند كه تا پایان عمر در كنار یكدیگر زندگی كنند و درغم و شادی هم شریك، درسلامتی و بیماری یار هم باشند و با امضای خویش در سند ازدواج این پیمان را تایید و تأكید میكنند. این عقد به دلیل اینكه برای طرفین تعهد و تكلیف ایجاد میكند و از سوی دیگر اطمینان خاطر برای زن فراهم میكند كه عقد پایانی ندارد و اتمام مدت آن، مرگ زوجین خواهد بود. لذا با طیب خاطر در كنار همسر زندگی میكند و فرزندان حاصل از این پیوند را پرورش میدهد. این عقد از جهت حقوق و تكالیف زوجین مانند نفقه و تمكین و اقامتگاه، تابع شرایط مقرر در قانون مدنی است.
2- در عقد موقت یا عقد منقطع، زن و مرد برای مدتی پیمان میبندند كه تا میان آنها رابطه محرمیت برقرار شود و این رابطه دایمی و پایدار نیست بلكه برای مدتی است كه در عقد معلوم میشود.
اركان عقد موقت:
مطابق قانون مدنی در عقد موقت دو مساله دارای اهمیت زیادی است:
1- میزان مهر 2- مدت عقد
الف – تعیین مهر
برخلاف عقد دایم كه اگر مهر قبل از عقد و یا در زمان عقد مشخص نشود عقد باطل نمیشود بلكه بعد از عقد نیز میتوان برحسب مورد، مهریه را تعیین كرد ولی در عقد موقت اگر مهر تعیین نشود عقد باطل است. به این معنا كه در زمان عقد لزوماً باید مهر معلوم و میزان آن مشخص باشد. كم یا زیاد آن بستگی به توافق و تراضی طرفین عقد دارد. مهریه باید مال معینی باشد و مالیت داشته باشد و قابل تملك باشد و متعلق به مردی باشد كه قصد اجرای صیغه عقد را دارد یا اگر مربوط به دیگری است با اجازه وی باشد بهطوری كه زن بتواند آن را تحت مالكیت خود قرار دهد.
با توجه به اینكه عقد موقت برای مدت معینی است، اگر در مدت زناشویی موقت، زن فوت كند مهر او برعهده شوهر باقی است و ورثه زن میتوانند مهر او را از شوهر موقت مطالبه كنند، زیرا آن چه در زمان حیات در مالكیت فرد باشد، بعد از فوت بهعنوان ارث به وارث یا ورثه او منتقل میشود.
همچنین اگر شوهر قبل از زناشویی تمام مدت را ببخشد، باید نصف مهر را به زن بدهد بهعنوان مثال اگر زن و مردی برای مدت شش ماه با یكدیگر ازدواج كرده باشند و شوهر قبل از پایان مدت مثلاً یكماه از عقد گذشته بدون زناشویی مابقی مدت را به او ببخشد، باید نیمی از مهریه را به او تسلیم كند. اگر خودداری كند زن میتواند از طریق دادگاه خانواده نسبت به مطالبه آن اقدام نماید.
تعیین مدت
مطابق قانون، عقد ازدواج وقتی منقطع است كه برای آن مدتی تعیین شده باشد یعنی رابطه زناشویی پس از مدت تعیین شده قطع میشود و زن و مرد دیگر به هم محرم نخواهند بود.
مدت عقد و ازدواج موقت باید حتماًمعین باشد. این مدت میتواند یك ساعت، یك روز باشد، یك سال و یا 99 سال، به هر حال مدتی است كه طرفین بر سر آن با یكدیگر توافق كردهاند. آنها در قبال یكدیگر پیمان وفاداری برای مدت معینی بسته و متعهد شدهاند كه در طی آن مدت رابطه زوجیت (زناشویی) داشته باشند و پس از پایان مدت این زندگی زناشویی و تعهد نیز خاتمه مییابد و باید دقت كنیم طولانی بودن مدت نكاح موقت عقد موقت را به عقد دایم تبدیل نمیكند و همان قانون مربوط به عقد موقت را دارد مثلاً زن حق نفقه ندارد مگر اینكه در عقد شرط كرده باشد و زن و مرد از یكدیگر ارث نمیبرند و... بنابراین توصیه اكید میشود به الفاظ صیغه نكاح در زمان اجرای عقد كاملاً دقت شود كه اگر كسی قصد ازدواج دائم را دارد صیغه نكاح موقت را جاری نسازند.
ثبت ازدواج موقت
اگر چه مطابق قانون هر ازدواجی باید در یكی از دفاتر ازدواج ثبت شود ولی قانونگذار تنها ثبت نشدن واقعه ازدواج دایمی را جرم و مردی را كه ازدواج دایم خود را به ثبت نرساند مستوجب مجازات دانسته است و به همین دلیل است كه بسیاری از ازدواجهای موقت به ثبت نمیرسد. عدم ثبت واقعه ازدواج موقت به هر دلیلی كه باشد مشكلاتی را به دنبال دارد كه در مرتبه اول دامنگیر زن میشود كه نا آگاهانه به آن تن داده است، چنانچه اگر مهر خود را مطالبه كند بدواً لازم است كه اثبات زوجیت كند، به عبارت سادهتر باید ثابت كند كه همسر شرعی مرد است و صیغه توسط كسی دیگر و یا خود مرد جاری شده است و در مواردی كه با انكار شوهر خود مواجه شود با توجه به این كه نه سند ثبتی در دست است كه ثابت كند عقدی در میان بوده و نه حتی سند عادی یا تكهای كاغذ كه این رابطه را ثابت كند و نه شهودی كه شاهد و ناظر رفت و آمد این زن و شوهر باشند، در قدم اول با مشكلی مواجه می شود كه حل آن ساده و آسان نیست. علاوه بر آن چنانچه این رابطه منجربه تولد فرزند یا فرزندانی شود، اثبات این كه طفل متعلق به این پدر است. زمانی طولانی درپی خواهد داشت و در صورتی كه پدر رابطه ابوت (پدر و فرزندی) را نپذیرد از طریق آزمایشات پزشكی قانونی باید اقدام شود و چنانچه دسترسی به پدر طفل ممكن نباشد كسی كه در این رابطه باقی میماند زنی تنها و بیپناه با فرزندی بدون شناسنامه و هویت است.
به هر حال مهمترین توصیه به زنانی كه قصد ازدواج موقت دارند این است كه ازدواج خود را ولو برای مدتی كوتاه به ثبت برسانند و یا حتی در نوشتهای كوتاه كه میزان مهریه و مدت عقد مشخص و معلوم و به امضای هر دو طرف رسیده باشد، درج كنند تا از بروز مشكلات بعدی كه دامنگیر خود و فرزندانشان میشود، پیشگیری كنند.
نفقه زن در عقد موقت
در عقد موقت برخلاف عقد دایم، زن حق مطالبه نفقه ندارد مگر اینكه در زمان عقد، با توافق یكدیگر این حق را لحاظ كنند و یا اینكه اصولاً زن به منظور دریافت نفقه، ازدواج موقت كند. بسیاری از ازدواجهای موقت با انگیزه خیرخواهانه صورت میگیرد، به این شكل كه به عنوان مثال زن در شرایط اقتصادی بدی به سر میبرد و مردی برای كمك به حال زن نفقه او را به عهده میگیرد، ضمن این كه او را به عقد خود نیز در میآورد. در این موارد چنانچه شوهر از پرداخت نفقه خودداری كند، همسر موقت او میتواند با مراجعه به دادگاه خانواده تقاضای خرجی و نفقه نماید. ولی در صورتی كه چنین شرطی در ضمن عقد قید نشده و یا طرفین براساس آن تن به ازدواج نداده باشند، زن نمیتواند مطالبه نفقه كند، بنابراین زنانی كه به قصد تامین هزینه زندگی خویش عقد موقت را میپذیرند باید حق نفقه را در زمان عقد شرط نمایند و عقد را مشروط به پرداخت نفقه كنند.
راه مقصود